Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Çocuklarda hiperaktivite, genellikle doğumdan itibaren var olan ve yaklaşık üç yaş itibariyle fark edilen, yaşıtlarına ve gelişimsel dönemine göre çocukta aşırı hareketlilik ve yerinde duramama, kıpır kıpır olma olarak tanımlanır. Hiperaktivite, genellikle dikkat eksikliği ile birlikte gözlenir.

Bir çocuğa hiperaktif diyebilmek için yaşından önce bazı belirtilerin gözleniyor olması ve en az iki ortamda bu durumun görülüyor olması gereklidir. Bu durumdan da anlaşılacağı gibi, bir çocuğun hareketli oluşu, ‘hiperaktif’ tanısı alması için yeterli olmaz.

Hiperaktif çocuklar yerine duramayarak sürekli dolaşır ve uzun süre oturamazlar. Dikkatleri çok kısa sürelidir. Dışarıdan gözlemlendiklerinde hiperaktif çocuklar, şımarık, yaramaz gibi görünüyor olsalar dahi, bu hareketlilik çocukların elinde olmayan bir durumdur. Kimi zaman uyum ve davranış sorunları yaşarlar.

Hiperaktif çocuklar çoğu zaman başladıkları bir işin sonunu getirmekte zorlanırlar, dikkat gerektiren işlerden ise kaçınırlar. Eşyalarını sık sık kaybeder, kaybettiklerinin farkına bazen hiç varmazlar. Düzensiz ve dağınıktırlar, unutkanlık yaşarlar. Yaptıkları bir işten diğerine çok hızlı geçiş yaparlar.

Evde eşyaların üzerinde gezer, sürekli bir koşuşturmaca içinde bulunurlar. Okulda ise sınıf içerisinde ayakta dolaşır, derse odaklanmakta güçlük çeker, yerlerinde duramazlar ve sürekli uyarı alırlar.

Hiperkaktivite çocukların akademik başarılarını da etkiler. Uzun süre dikkatini toparlayamayan çocukta, öğrenme, kavrama, anlama ve algılama yetenekleri yaşıtlarına göre daha düşük seviyede kalır.

Hiperaktif çocuklarda kimi zaman okuma yazma problemi de görülür. Disleksi olarak da tanımlanan bu problem, çocuğun b,d,e,f,k,a,l,n,m,s,ş,c,ç,r,v harflerini ters yazmasıdır. Disleksi görülen çocuklar bir satırı düzgün olarak yazamaz, satır atlar ve rakamları da ters yazar. Yukarı-aşağı, sağ-sol, yakın-uzak, ön-arka gibi kavramlar konusunda sıkıntı yaşarlar.

Grup etkinliklerinde de kurallara uymakta güçlük çeken hiperaktif çocukların işlevselliği belirgin şekilde bozuktur. Oyun oynarken kurallara uyum sağlamakta güçlük çekebilirler. Bu sorundan dolayı uyarı alırlar. Bu durumlar ise arkadaşları, öğretmenleri ve aile içi ilişkilerinin bozulmasına sebep olur.

Hiperaktif çocuklar yaramaz, tembel olarak bilindikleri için kendilerine güvenleri de yetersiz olabilir. Çoğu zaman normalin üstünde bir zekâya sahip olmalarına rağmen bunu yansıtamazlar. Okul çağından önce, anne ve babaları tarafından hiperaktif oldukları fark edilmese de, okulda, gruba uyum sağlayamadıklarında, sınıf ortamında ve sürekli dikkat gerektiren işler yapmaları gerektiğinde fark edilirler.

Hiperaktvite bozukluğu olan çocuklarda, öğrenme güçlükleri, okuma-yazma sorunları, davranış bozuklukları, karşı gelme bozukluğu, kaygı bozukluğu, kronik depresyon da görülebilir.

Hiperaktif Çocuklar ve Aileleri

Hiperaktivite tanısı almış bir çocuğunuz varsa ve baş etmekte güçlük çekiyorsanız…

• Çocuğunuzun bu hareketliliğine karşı sabırlı olmanız en önemli şarttır. Hiperaktif çocuğunuzun yaramaz veya şımarık olduğu için değil, kendi elinde olmayan sebeplerden dolayı aşırı hareketli olduğunu unutmayın.
• Küçük yaştan itibaren aşırı hareketli olduğunu gözlemlediğiniz çocuğunuzun evde yaralanmalar yaşamaması için, evinizin düzenini onun zarar görmeyeceği bir şekilde oluşturmaya özen gösterin. Kırılacak, zarar görece, yaralanmalara sebep olacak eşya veya nesneleri onun bulunduğu ortamlarda kullanmayın.
• Okula başladığı andan itibaren öğretmeniyle iletişim halinde olun. Dikkati sık sık dağılacağından, ön sıralarda oturmasını, ders esnasında cam kenarındaki sıralarda yer almamasını sağlayın.
• Ders çalışırken sık sık dikkatleri dağılacağından, çalışma masalarında ve odalarında dikkat dağıtıcı unsurlar bulundurmayın. Duvarda ve çalışma masasının etrafında, posterler, resimler, fotoğraflar olmamasına özen gösterin.
• Disiplin sağlamak açısından, evde kuralları belirleyin. Bu kuralları ona kararlılık göstererek benimsetin. Okuma yazma biliyorsa evde bu kuralları asarak, şekillendirerek, tablo biçiminde sık sık görebileceği bir yere yerleştirin. Eğer okuma yazma bilmiyorsa resim ve şekillerden faydalanın. Kurallara uymaması halinde nelerle karşılaşacağını önceden belirleyin.
• Kuralları benimsetmek, düzen sağlamak adına ödül-ceza yöntemini kullanın.

Hiperaktif çocukların en önemli sorunlarından bir tanesi sınır bilmemeleridir. Ödül-ceza yöntemi ile sınırlarını belirlemeye yardımcı olun. Kurallara uymadığında vereceğiniz cezalar, şiddet, dayak olmamalıdır. Onu sevdiği bir şeyden bir süre mahrum bırakmak yeterli olacaktır.

       Hiperaktif çocuklar, kimi zaman bazı davranışları ilgi çekmek amacıyla yaparlar. Bu gibi davranışların ilgi çekmeye yönelik olduğunu fark ettiğinizde, davranışın üzerinde durmak yerine görmezden gelmeyi seçin. Zamanla bu davranışı kendiliğinden kaybolacaktır.

        Hiperaktif çocukların içlerinde bulunan enerjilerini dışarıya atmaları için spor yapmaları onlar için faydalı olacaktır. Yüzme, hiperaktif çocuklar için en ideal spor olarak bilinmektedir. Ona spor yapması konusunda destek olun, spora özendirin ve onunla birlikte aktivitelere katılın.

          Çocuğunuzu diğer çocuklarla kıyaslamak yerine olduğu gibi kabul edin. Onu sevdiğinizi sık sık hissettirin. Hiperaktivitesi sebebiyle, kimi zaman oyunlardan ve sınıf arkadaşları tarafından dışlanabileceğinden kendisine güvenini arttırmak adına ona destek verin. Yaptığı iyi davranışlarda onu takdir edin. 

Ve mutlaka uzman desteği alın.

Hiperaktivite Tedavi Edilmezse…

         Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, kimi zaman çocuğun şımarık ve yaramaz olarak görülmesi ile birlikte aileler tarafından bir sorun olarak algılanmıyor. Bu durumda ise tedavi amacıyla aileler bir uzman desteği alınması gerektiğini fark edemiyor. Oysa ki dikkat eksikliği ve bozukluğu görülen çocuğun tedavi edilmemesi ilerleyen yaşlarda önemli sorunların görülmesine sebep olabilir.

         Hiperaktivite görülen çocukların tedavi edilmemesi halinde, ilerleyen yaşlarda kişilik bozuklukları, sigara, alkol veya madde kullanımı, erken hamilelik, şiddet eğilimi ve anti sosyal özellikler görülme olasılığı oldukça yüksek. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite görülen kişilerde var olan unutkanlık, sık sık bir şeyler kaybetme okul hayatında akademik başarıyı etkilediği gibi,  yetişkinlik döneminde de iş hayatını da derinden etkileyebiliyor. Planlı çalışamama, aynı işe uzun süre odaklanamama, toplantılara katılamama, çabuk sıkılma, verilen bir işi yarıda bırakma gibi.durumlar kişinin iş hayatındaki verimliliğini düşürüyor. Aynı zamanda yetişkinlik dönemlerinde hiperkaktif kişilerde ilişkilerde sorunlar, evliliği uzun süre sürdürememe, hızlı araba kullanımına ve dikkati odaklayamamaya bağlı trafik kazaları ve depresyon görülebiliyor.

Hiperaktif Çocuklar ve Terapi

Hiperaktivite gözlenen çocukların en belirgin özellikleri sınırlarını bilememeleri, uzun süre bir yerde oturamamaları, belirli bir noktaya odaklanmakta güçlük çekmeleri, aile, öğretmen ve arkadaşlarıyla yaşadıkları iletişim problemleridir. Bu problemlerin aşılması ve iyileşme sağlanması için iki yöntem kullanılır:İlaç ve psikoterapi. 

Psikoterapi çalışmaları ile dikkat süresini arttırma, gruba uyum sağlamalarına yardımcı olma, aile ve arkadaş ilişkilerinde nasıl davranacakları konusunda onlara destek sağlama konusunda yardımcı olunur. Bireysel ve grup terapilerinin uygulanır. Davranışçı terapi yöntemleri, edimsel-öğrenme, olumlu davranışların pekiştirilmesi yöntemleri kullanılır.