Çocukluk Travmaları

Çocukluk travmaları, çocuklukta yaşanan beklenmedik ve acı veren, etkisi uzun süren olaylar sonrası gelişir. Çocuklukta bu durumu aşmak, yaşanan olayla mücadele etmek, acı veren olayı yorumlamak çoğu zaman zordur. Etkisi çocukluk döneminden yetişkinlik dönemine dek sürebilir.

Çocukluk çağında yaşanan bu olay veya durumlar çeşitlilik gösterebilir:

• Aileden birinin hastalığı, ya da ani ölümü,
• Cinsel istismar,
• Anne ya da baba tarafından terk edilmeler,
• Şiddet, dayak, kötü muamele görme,
• Deprem, sel gibi doğal afetler,
• Trafik kazaları, çocukta etki bırakacak yaralanmalar, gibi.

Yaşanan olaylar veya durumlar uzun süre çocuklarda kâbuslara, geceleri aniden uyanmalara sebep olabilir.

Çocukluk çağında yaşanan travmatik olaylarda anne babanın olaya yaklaşımı, çocuğun algısını değiştirme yetisine sahiptir. Çocuk yaşanan olayla muhtemelen ilk kez karşılaştığından, ne yapması gerektiği konusunda anne babasını izleyerek, onları örnek alır. Bu süreçte anne babanın çocuğun kendisini güvende hissetmesini sağlaması önemlidir. Daha önceden huzurla devam eden aile yaşantıları aniden sarsıntıya uğradığından çocukta kaybolan ilk şeylerden bir tanesi ‘güvende olma’ hissidir. Olaydan sonra çocuğa yeniden güvende olduğu hissettirilmeli, olay hakkında kısa ve net bilgilerle birlikte her şeyin yeniden düzeleceğine dair telkin verilmelidir.

Çocuklukta yaşanan olaylar oldukça net hatırlanır ve etkisi uzun yıllar boyunca devam eder. Çocuğu ve bir yakınını tehdit eden bu gibi durumlarda, yetişkinler de çoğu zaman çocuğa nasıl yaklaşacakların bilemeyebilirler.

Travma yaşayan bir çocuğunuz varsa…

• Olay anından hemen sonra yeniden kendisini güvende hissetmesi için onu sakinleştirin ve yanında olduğunuzu hissettirin.
• Çocuğunuzun kendi duygu ve düşüncelerini sizinle paylaşmasını sağlayın.
• Olay hakkında sessiz kalmanız, çocuğun olay hakkında kendi senaryolarını üretmesine sebebiyet verebilir. Çocuğunuzun zihnindeki belirsizlikleri gidermek adına ona yaşına uygun bir şekilde bilgi verin. Sorularını cevaplayın.
• Çocuğunuz hissettiklerini sizinle paylaşırken, “Güçlü ol, ağlama, üzülme sakın.” demek yerine “Evet, üzüldüğünü anlıyorum…” diyerek onu anladığınızı ifade edin. Bu şekilde konuşmanız onun da rahatlamasına yardımcı olacaktır.
• Çocuklar duygularını genellikle resim yaparak ifade ederler. Yaşadıklarını resim yaparak ifade etmesini sağlayın.
• Aileden birini ya da birkaçını kaybettiyse, ona yeniden huzurlu bir yaşamı olması için çalıştığınızı ifade edin. Hissettirin.
• Öğretmenini yaşanan olay veya durum hakkında bilgilendirin.

Travma Sonrasında Çocuklarda Görülen Tepkiler

Çocukların travmatik bir olay sonrası gösterecekleri tepkiler çok çeşitli olabilir ve bunlar farklı etmenlere bağlıdır:

• Çocuğun yaşı,
• Kişiliği,
• Yaşanan olay veya duruma olan yakınlığı,
• Olaydan sonra aldığı destek,
• Yaşanan bu gibi durumların sıklık derecesi gibi.

Çocuklar yaşadıkları olaylardan yaş dönemlerine göre farklı şekillerde etkilenebilir ve yaşlarına bağlı şekilde farklı tepkiler verebilirler. Olayın gerçekleştiği yaş dönemindeki olgunluğu, onda yaratacağı etkiyi arttırabilir veya azaltabilir.

Travmatik olaylarda çocuğun kişiliği de vereceği tepkileri ve etkilenme düzeyini belirlemektedir. Güçlü bir kişiliğinin olması, çözüm üretebilme yeteneği, travmatik bir olayla baş etme gücü çocukların olaylar karşısında verdikleri tepkiler arasında farklılıklara sebep olur.

Travmatik bir olay sonrası çocuklarda:

• Sık sık ağlamalar,
• Uyku ve iştah bozuklukları,
• Kabuslar, gece aniden uyanmalar,
• Donuk bir yüz ifadesi, içe kapanıklılık,
• Yalnız alma isteği,
• Bir önceki yaşın özelliklerine geri dönme ( parmak emme, alt ıslatma, yeme, giyinme gibi alışkanlıklarda farklılıklar)
• Anne baba ile olan ilişkilerde değişiklikler,
• Kardeş kavgaları,
• Okula ve derslere karşı ilginin azalması,
• Yeniden aynı olay veya durumu yaşamaya dair endişeler,
• Sürekli olaydan bahsetme, olay hakkında sorular sorma,
• Dikkat eksiklikleri, dalgınlık, konsantrasyon güçlükleri,
• Huzursuzluk, gibi tepkiler gözlenebilir.

Kimi zamanda çocuklar travmatik olaylar karşısında etkilenmemiş gibi görünebilirler. Fakat olayın etkisini içlerinde yaşarlar. Olayın gerçekliğine inanmak istemeyebilirler, eğer bir ölüm ya da kayıp varsa o kişiyi ararlar ve gelmesini bekleyebilirler. Geri dönüşün olmadığını fark ettiklerinde duruma ve kaybettikleri kişiye karşı öfkelenebilirler.

Çocukluk Travmaları ve Psikoterapi

Çocukluk travmaları sonrasında kimi zaman olayın üzerinden belirli bir süre geçince olay etkisini yitirebilir ve kendiliğinden bir iyileşme gözlenir. Kimi zaman da yaşanan olayın etkisi uzun yıllar geçse bile devam eder. Bu durum olayın derecesi, olaydan etkilenenin yaşı, olgunluğu, olayla olan bağlantısı gibi etkenlere göre değişiklik gösterir. Olayın etkisi 6 aydan uzun bir sürede devam ettiği gözleniyorsa uzman desteği almak gereklidir.

Çocuklar bazen olaydan etkilenmemiş gibi davranabilir, güçlü durabilir, duygularını yansıtmayabilirler. Bu durumlarda çocukların anlattıkları öykülere, çizdikleri resimlere ve oynadıkları oyunlara dikkat edilmelidir. Eğer çocuk oyunlarında aradan uzun zaman geçmiş olmasına rağmen olay anını canlandırıyorsa, çizdiği resimlerde olaya yer veriyorsa bu durumda da aynı şekle profesyonel bir desteğe ihtiyaç duyulur.

Terapi sürecine, bilişsel davranışçı yaklaşım yöntemleri kullanılarak çalışmalar yapılır. Çocukla yaşadığı bu olay veya durum hakkında konuşulur, tartışılır ve gevşeme teknikleri öğretilir. Olay hakkında bilinçlendirilir ve yüzleşmesi sağlanır.

Yaşça küçük olan çocukların oyun aracılığı ile duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri için oyun terapisi çalışmaları yapılır. Aynı şekilde oyun terapisi ile çocuğa olayla nasıl mücadele edebileceği ve yaşanan bu durumla nasıl baş edebileceğinin mesajları verilir.